Đi bộ ở ven hồ Tây làng Võng Thị, thuộc phường Bưởi (Hà Nội),phóng tầm mắt ra giữa hồ, ai cũng có thể thấy những khối đen sì trồi lên giữa biển nước mênh mông, thi thoảng lại bị những con sóng bạc đầu nhấn chìm. Dùng máy ảnh thu zoom hết cỡ, trên màn hình hiện rõ, đó là những ngôi mộ. Xa hơn, còn một ngôi vài mộ nữa, cũng chơ vơ giữa biển nước. Mùa nước cạn, thì những ngôi mộ phía xa tít tắp hiện ra, mùa nước lớn thì biến mất.

Ông Bân sống trong một ngôi biệt thự, trong một con ngõ sâu hun hút ở phường Mễ Trì (quận Nam Từ Liêm). Khi gợi chuyện Hồ Tây, những kỷ niệm tràn về. Suốt 40 năm lặn ngụp ở Hồ Tây, ông thuộc nó như thuộc những đường chỉ trên bàn tay mình.

Theo ông Bân, xưa kia Hồ Tây chỉ là một nhánh cụt của sông Hồng, không rộng tới 560 hécta và chứa tới 8 triệu mét khối nước như hiện nay. Bên Hồ Tây, có hàng chục làng mạc cổ, hàng chục cánh đồng, ruộng vườn bám ở mép hồ và cũng có hàng chục cái nghĩa địa, để chôn cất những người trong làng, hoặc chôn người chết ở các làng bên trong.

Trong sử sách cũng chép, thời Lê, các tướng lĩnh sau khi đánh quân Chăm pa, bắt được tù binh, đều tạo điều kiện cho họ lập kế sinh nhai bằng cách khai hoang vùng đất rậm rạp, heo hút quanh Hồ Tây. Người Chăm pa sinh sống lâu ngày,